تحریر: حسن اختر احسن
واسو کی تاریخ کے مذہبی پیشوائوں میں سرفہرست اسم گرامی حضرت پیر سید عالم شاہ سرکار مشہدی (ولادت :١٣٠٥ھ،وصال :چار جمادی الثانی ١٣٥٩ئ،١٩٥٩ئ) کا ہے۔
آپ سوہاوہ جملانی کے کاظمی مشہدی، آل ِہارون ِولایت سادات ِعظام کے مایہ ناز چشم وچراغ اور سیدنا امام موسیٰ الکاظم کی چونتیسویں پشت میں آتے ہیں۔ صاحب ِعلم وفضل اور کشف وکرامات تھے۔ پچیس سال کی عمر میں اہلیان ِواسو کی التجا پر یہاں تشریف لائے اور تاعمر احکام ِشریعت کی ترویج وتبلیغ فرمائی۔
جامع مسجد حیدری چالیس برس کی عمر میں آپ نے فرمایا کہ میں یہاں خانہ خدا تعمیر کرنا چاہتا ہوں۔ خواجہ للہ نے واسو سے منڈی بہاء الدین جانے والے راستے پر (بالمقابل پولیس چوکی واسو)ایک کنال زمین برائے مسجد وقف کی۔ مسجد کی تعمیر کے تمام مصارف آپ نے خود برداشت کیے ۔راجے موچی نے نلکا لگایا۔
Masjid e Haedary, Wasu
مسجد کی تعمیر کے بعد آپ نے اس کا نام ”جامع مسجد حیدری ”رکھا ۔جس کے ساتھ مدرسہ تعلیم القرآن اور جگہ برائے قبرستان وقف فرمائی ۔ آپ کے پوتے اور درگاہ کے سجادہ نشین جناب سید مراد علی شاہ صاحب مشہدی دامت برکاتہ العالیہ مسجد کے پیش نماز ہیں۔
انتقال پر ملال وتدفین دس جمادی الاول ١٣٥٩ھ علیل ہوئے۔ وصال سے پانچ روز قبل فرمایا، ”میں اب یہاں سے کوچ کروں گا۔ مجھے مسجد کے شمال میں دفن کرنا۔ ”چار جمادی الثانی ١٣٥٩ھ بروز جمعرات بوقت عشا (٢٥ہاڑ)کلمہ طیبہ کا ورد فرماتے اور ریش مبارک کا مسح کرتے وصال فرمایا۔انتقال ِپرملال کی خبر سنتے ہی قرب وجوار سے مریدین وارادتمندان اکٹھے ہو کر درود وسلام کا ورد اور ختم قرآن کرنے لگے۔ پیر عالم شا ہ صاحب کے شاگرد علی محمد ترکھان ( جسے آپ نے قرآن پاک کی تعلیم دی تھی ) نے باباگاہنا جلیانہ کی معاونت سے قبر مبارک تیار کی اور پیر صاحب عازم بہشت ہو گئے۔
Daem Iqbal Daem
وصال عالم واسو کے عالمی شہرت یافتہ پنجابی صوفی شاعر جناب دائم اقبال دائم نے آپ کے حالات زندگی پنجابی شاعری میں بعنوان ”وصال عالم ”رقم کیے ہیں؛
حالات ِ حیات پاک سید عالم شاہصاحب رحمة اللہ علیہ مرحوم ومغفور
یاد کرو سب مومن کلمہ کھول بیان سناواں حضرت سید عالم شاہ دا حالا لکھ وکھاواں
سوہنا سید پاک مشہدی سر پیراں تک نوری کھس تقدیر لیا اے ساتھوں لعل کمال حضوری
یاد آون ہُن مٹھیاں گلاں جاگے درد پرانے وِچہ فراق جہدے ہر ویلے روون نین نمانے
واسو نگروں اک کوہ لہندے ہے مشہور سوہاوہ حضرت آئے سوہاویوں واسو ،رہیا پچھے سوہاوہ
مسجد وِچہ امامت کارن پیر امیر لیاندے وقت جوانی ،حب حقانی انت نہ پائے جاندے
حضرت ماہلے شاہ دے بیٹے ایہہ سکّے چھ بھائی تن رہے تَن زندہ باقی ،تن گئے کر دھائی
شاہ حسین تے شاہ عبداللہ ،شاہ رسول پیارے ایہہ تنے اجے دنیا اندر مار رہے چمکارے
محمد شاہ تے شاہ جیون ،عالم شاہ نرالے ایہہ تنے کر کوچ گئے نیں سید کرماں والے
عالم شاہ سبھاں تھیں چھوٹا پر شانوں وڈیائی ایس جوان بھلے دا سوہنا ذکر لئو سُن بھائی
واسو وس پیا اسویلے قدم جنے جد پایا امر رسول اللہ دا ہر نوں عین بعین سنایا
رکھی خاص رہائش اپنی اندر ونڈ کاسانی لِلّے نال گوانڈھی آہے خادم مرد زنانی
ہر اِک آن غلامی کردا خدمت گار تمامی واسو ااندر حکم الاہوں ہوئے آن مقامی
عمر مقدس پنجی سالاں کردے رہن ہدایت دو فرزند نہایت سوہنے کیتے رب عنایت
پیر حیدر شاہ نام اِکی دا جمدا ولی بھلیرا دس سالاں رہ دنیا فانی کرے بہشت بسیرا
سید اکبر شاہ نرالا ایہہ چھوٹا فرزند اے شالہ عمر لمیری پاوے قبلہ دا دلبند اے
اجکل ایہو انہاں تھیں پچھے ساڈے کول نشانی نیک انیک مثل مقبولاں نازک عمر جوانی
ترے فرزند خدا نیں دِتے اکبر شاہ دے تائیں حیدر علی ،مراد علی تے کرم علی واہ سائیں
Gaddi Nasheen Syed Murad Ali Shah.
کرم علی دو ماہ دا ہو کے جا سُتا وچ قبرے پوترا سید عالم شاہ دا نین روون بے صبرے
ایہہ سمجھاون کارن دسیا حالا نوری گھر دا سید عالم شاہ دیا ں صفتاں میں ہُن ادبوں کردا
سوہنی صورت ،سوہنی سیرت ،سوہنا خلق نیارا علم قرآن کلام پڑھاون اسلامی ورتارا
واسو نگر انہاندی برکت رکھیا رب بچائی آپس اندر کوئی نہ کردا ہر گز ویر لڑائی
بے شک کامل ولی اللہ دا قدم جتھائیں پاوے بھاویں سکے ڈھنگر ہوون کر گلزار دکھاوے
قبلہ دے وِچہ قدماں آکے پائے فیض ہزاراں اک نگاہ کرم دی دائم ملے شفا بیماراں
ایس جوانے جیہڑا رنگیا زنگ نہیں اُس تائیں فیض جہدے دا نوری جلوہ روشن جائیں جائیں
عابد ،زاہد ،صوفی ،سالک عشق حقیقی سینے ظاہر واسو اندر رہندے ،باطن وِچہ مدینے
کرن امامت،کرن قرائت سوہنی طبع پیاری عربیاں وانگ ادا رسیلی ایسا کوئی نہ قاری
شب بیدار عبادت شامل وِچہ تہجد خوانی دل شاہنشاہ مرشد رنگیا تے مسکین زبانی
عالم فاضل سید عالم ،ہر ملے دے ماہر مثنوی رُومی پڑھدے آہے ،جانن باطن ظاہر
فرید الدین عطار صاحب ہے جیہڑا پند نامہ فرمایونیں مینوں اوہنوں پا شرح دا جامہ
ادھا پند نامہ میں لکھیا اندر نظم پنجابی ایہہ فرمائش شاہ صاحب دی ہووے کرم جنابی
بہت حلیم ،علیم وڈیرے رہندے مثل یتیماں دم دم یاد خدا دی اندر تیرے کرم کریماں
ہندُو مسلم سارے منن ایہہ محبوب حقانی چمن قدم بلائیں نسن مشکل کل آسانی
خلق کمال جمال عجیبہ تے انوار روحانی محرم راز نیازوں ماہر نکتے راز معانی
بوہتا مسجد اندر رہندے کدے کدے وِچہ گھر دے بے وضو اک گھڑی نہ گزری عین عبادت کردے
اندر پنڈدے مسجد آہی بہت گنجان آبادی رولا شور رہے چو طرفے طبع ہوئی فریادی
کدے کدے وِچہ مجلس حضرت کردے ذکر بھلیرا جے تھاں باہر پنڈوں لبھے اوتھے رکھئے ڈیرا
مسجد اِک بنا کے اوتھے حجرہ کول بنایئے ہو آزاد جگت دے شوروں رب دا نام دھیایئے
وِچہ وِچہ مرد بھلے بھی ہوندے جنہاں ہدایت ہوئی خواجہ نام ذاتی دا لِلّہ کہندا فکر نہ کوئی
اِک کنال زمین اوس بخشی نگروں پربت پاسے یا حضرت !اوہ ملک تساڈا کرو آبادی واسے
شاہ صاحب نے دعا فرمائی بھلا کرے رب تیرا ایس کنال زمیں دے بدلے جنت کرسیں ڈیرا
واسو وِچوں رستہ جاندا منڈی بہاوالدینے اوہ تھاں اُس رستے دے اُتے ہیرے مثل نگینے
عمر ہوئی دس چالی سالاں اوس ویلے مڑ بھائی شاہ صاحب نے ایہہ جس ویلے مسجد خوب بنائی
Ghulam Haedar Ali Shah & Aslam Shah sahib.
کیتا خرچ تمامی آپوں بنیاںرب دا خانہ راجے موچی نلکا لایا ،پایا فیض خزانہ
کجھ دِناں وِچہ ہولی ہولی رونق بنی چنگیری حضرت صاحب دے وِچہ قدماں محفل رہے گھنیری
اِک حصے وِچہ مسجد دوجا کارن قبرستانے تریجا حصہ جتھے بیہہ کے مومن پڑھن قرآنے
سوہنا نقشہ ،سوہنی مسجد ،سوہنے دے کم سوہنے ایتھے اوتھے شالہ موجاں مانن جم جم سوہنے
سوہنیاں کماں اندر سوہنے سوہنی عمر گزاری حال سنوں ہن دنیا اتوں ہوئی کویں تیاری
ذکر وصال قبلہ عالم شاہصاحب
ولیاں نوں ککھ اوہلا ناہیں جاون آون والا فرمایونیں ویلا نیڑے میرے جاون والا
دَہ جمادی الاول آہی ہوئے بیمار پیارے تیرہ سو اُناسٹھ ہجری اندر طلب نظارے
پنج دن پہلے دم آخر تھیں حضرت نے فرمایا میں ہُن کُوچ کراں گا ایتھوں امر الٰہی آیا
دکھن اُس مسجد دے صحنوں قبر بنانی میری لوکاں کہیا اِنج نہ آکھو اُڈے ہوش دلیری
فرمایونیں جد بے سیتی میں کوئی نہیں انجانا مینوں صاحب سد بلایا میں ہُن سر پر جانا
کرو علاج نہ کوئی ایتھے ناہیں اثر دوائیں دلبے دے دروازے جاواں ملے مقام شفائیں
ہور عجب اِک سخن سنایا جاندی وار نیارا ساڈی جا بجا ہووے گا حیدر شاہ پیارا
پوتراحیدر شاہ انہاندا اکبر شاہ دا جایا ولی کمال ہووے گا اِک دن حضرت نے فرمایا
چوتھی ماہ جمادی ثانی رات آئی جمعراتوں دم آئے تم ہوون اُتے چلے جگت آفاقوں
عورتاں مرد تمامی رَل کے پڑھن قرآن الٰہی ختم کیتے پنج گنج خزانہ گھڑی نورانی آہی
وقت عشا دا امر خدا داٹرن لگا رُوح راہے وقت نزاع دے ریش مبارک مسح کریندے آہے
لاَاِلٰہَ اِلاّاللّٰہْ ایہہ کلمہ پڑھن زبانوں مُحَمَّدرَّسُوْلَ اللّٰہْ ایہہ کہندے گئے دہانوں
کلمہ طیب والے اُس دم پے گئے دھوم پکارے پڑھن سلام درود ہزاراں نکے وڈے سارے
نہ کوئی وین کِکارا ہویا نہ کوئی شور دہانی کلمے تے تسبیحاں باجھوں ہور خیال نہ کائی
دور دراز گیاں دھم خبراں لد گئے ولی نرالے سید عالم شاہ پیارے مولا دے متوالے
وقت صبح دے باجھ شماروں خلقت جڑ مل آئی کرن زیارت پڑھدے کلمہ ادبوں سیس نوائی
ہر مومن دیاں اتھرو ںگردیاں قلب کریندا زاری ہائے چھپ چلی ساتھوں صورت نوری پاک پیاری
شمع گئی بجھ واسو وِچوں جسدا چانن نُوری لد گیا اے دنیا اتوں کامل مرد حضوری
غسل فجر دے ویلے ہویا پیشی بعد جنازہ توں قادر ،توںقدرت والا مالک بے نیازی
اندر لحد مبارک دھریا جسد مقدس نوری دلبر دلبر دے سنگ ملیا آس گئی ہو پوری
اکبر شاہ دے سر دا سایہ جس دم اوہلے ہویا بے وس ہو کے اچن چیتی نیر نینا ں تھیں چویا
اوسے ویلے معماراں نے محکم قبر بنائی فاتحہ خیر تماماں پڑھیا نال آداب صفائی
نعت خواناں نیں پاک نبی ۖدیاں نعتاں بھی کئی پڑھیاں اطہر خاک جنے دی اُتے نوری رنگتاں چڑھیاں
علی محمد ترکھان سیانے سوہنی قبر بنائی شاہ صاحب دی خدمت کیتی ،کیتا فرق نہ کائی
حضرت صاحب نے بھی اوس نوں علم قرآن پڑھایا ہُن استاد نہ نظری پیندا درداں مار مکایا
ذات جلانہ باباگاہنا بزرگ عمر وڈیری خاص مرید آہا شاہ جی دا رکھے طلب گھنیری
فوت ہوئے جد حضرت صاحب دُوروہوش بھائی پیا بیمار نہ جیون بھاوے دتی یار جدائی
دن ستویں شاہ جی تھیں پچھے کیتا سفر چلاناں جت ول گئے محبوب پیارے عاشق اُت وَل جاناں
مرقد پاک منور دائم روشن چار دیواری مولا دے سنگ لا کے واہ واہ یار نبھا گئے یاری
عبداللہ شاہ بھائی پچھے منزل مستی اندر قسم خدا دی ظاہر باطن وگدا عشق سمندر
عاماں نوں اس مست جنے دی سمجھ نہ ہر گز آوے سید عالم شاہ توں وڈا قلبی زہد کماوے
واسو اندر اگے پچھے موجوں پھردے رہندے لکھ بہائیاں بہندے ناہیں مرضی تھیں آبہندے
Ghulam Haedar Ali Shah sahib.
عالم شاہ دے وڈے بھائی سید پاک حضوری نور تجلّٰی ظاہر باطن سر پیراں تک نوری
جیونکر امر اللہ دا ہووے سوکم ہوون والا اپنی طرف بلایا مولا عالم شاہ نرالا
جنت اندر سیج پھلاں تے مست پیا متوالا خاک اوہدی دی برکت پچھے ساڈے کول اجالا
طیب روح انہاندے تائیں لکھ درود سلاماں خاک قدم دی چُمدے دائم سبھے وانگ غلاماں
کلمہ پڑھو محمد والا ایہہ جگ اوڑک فانی پھر بھی جاناں اے سورھیاں جے ہووے زندگانی
تابعدار رسول اللہ دے عالی درجے پاون برکت پاکاں مرداں دائم پاپی بخشے جاون
بارہ ماہ فراقیہ
ہاڑ ہاڑے تے ترلے دکھاں درداں دیاں آہیں سوہنے مکھڑا چھپایاسینے بلیاں نیں بھاہیں
اسی تکدیاں رہ گیاں دلبر پے گیا راہیں عالم شاہ پیر سوہنا بھُلے اِک پل ناہیں
ساون سیجاں نے سڑیاں سانوں نیند نہ آوے سبھے جوگناں وانگوں رورولہندیاں ہاوے
کامل مرشد دیاں خبراں کوئی آن سناوے عالم شاہ پیر سوہنا ساتھے کرم کماوے
بھادوں بھڑکیاں بھائیں تکئے سید دا ڈیرا روضے والیا ہادی تیرا شان اوچیرا
اساں دکھیاں دے پاسے شاہ جی پا دوکھاں پھیرا عالم شاہ پیر سوہنا کیتا جنت بسیرا
اسیں آساں ترٹیاں واسو واس ویراناں واگاں موڑیں دے ہادی ہویا دیس بیگاناں
تیرا دادااے حیدر نبی پاک اے ناناں عالم شاہ پیر سوہنا تینوں سب خصماناں
کتیں کمیاں جھلیاں ہویاں سیاں تمامی سبھے ترسدیاں رہیاں تسی ہو گئے مقامی
تساں آئوناں ناہیں اسیں ہوساں سلامی عالم شاہ پیر سوہنا تیری کرساں غلامی
مگھر مگرو چھوڑامارے تیر جدائی اکبر شاہ دیا باوا گل دلوں کیوں بھلائی
ویکھیں حال پتر دا روروہویا سودائی عالم شاہ پیر سوہنا سید پاک مولائی
پوہ بین نہ دساں رورودیئے دوہایاں لویں سارادے ہادی ساڈے سرہدے سایاں
اِکو بھکھ تیرے مکھ دی ہویاں وانگ سودایاں عالم شاہ پیر سوہنا سید پاک مولائی
ماہ مار کے ٹریا سانوںسینے کٹاری ساڈے ترلے نہ منے کیتی کُوچ تیاری
لگ گئے روضے دے قدمیں کرے روروکے زاری عالم شاہ پیر سوہنا دسیں صورت پیاری
پھگن پھرانہ پایا نالے دساں نہ پیاں آیاں ربوں نی سیّوسبھے سر چُک لیاں
جند لباں دے اُتے آئی اے پر آساں نہ گیاں دائم کلمہ نبی دا پڑھو رل مل سیاں
Allama Muhammad Aslam Shah and Sons
چیتر چت نہیں لگدا باجھوں پیر نرالے دسو کت ول جایئے لد گئے رکھوالے
روندے نین وچارے روہندے جیوں پرنالے عالم شاہ پیر سوہنا مولا فیر وکھالے
وساکھ وِسر تے نہ ہر گز صورت سید دی نوری آپ ٹرگئے نیں جنت سانوں دے گئے نیں دُوری
ہویا ٹکڑے کلیجہ سٹ لگی اے پُوری عالم شاہ پیر سوہنا کامل مرد حضوری
جیٹھ جان نمانی ترلے لہندی ہزاراں کوئی وس نہ چلدا کرے اُچیاں پکاراں
نوری لعل کھڑریا سچے رب دیاں کاراں عالم شاہ پیر سوہنا کدی موڑے مہاراں
دائم ایہو دعا درگاہ اندر دیوے آاک وار دیدار سید (فراقیہ ابیات )
پنجی ہاڑ فراق تھیں ساڑ گیا عالم شاہ سوہنا سردار سید لیاں وقت عشا دے چُک واگاں ہویا امر دے اسپ سوار سید
کامل ولی خدا دا خاص عاشق نورونور حضور سرکار سید دوہتا نبی ۖکریم دا شان عالی لد گیا اے ذی وقار سید
واسو واس اداس حیران پچھے گیا چھپ شمع انوار سید لگی مریداں نوں سانگ غم دی فیض کرم دی آہے گلزار سید
سارے کرن فریاد ناشاد ہوکے ربا میل سانوں اک وار سید سوہنا بدر منیر تصویر قدرت سر پیر تک نور ستّار سید
غوث پاک دا لاڈلا عشق سینے عین فقر دی سدا بہار سید عابد زاہد صوفی سالک مست صابر پُوجا رب دی شب بیدار سید
دائم ایہو دعا درگاہ اندر دیوے آاک وار دیدار سید دائم ایہو دعا درگاہ اندر دیوے آاک وار دیدار سید
سجادہ نشین
آپ کے پوتے جناب سید مراد علی شاہ صاحب مشہدی مدظلہ العالی دربا ر پاک کے سجادہ نشین ہیں جب کہ ان کے بھتیجے سید محمد اسلم شاہ بن سید غلام حیدر علی شاہ واسو کی مرکزی جامع مسجد شہانی کے امام اور خطیب ہیں۔
Hasan Akhtar Ahsan
تحریر: حسن اختر احسن
فرزند ِدائم وجنرل سیکریٹری دائم اقبال دائم واسو
ایک ہوں مسلم حرم کی پاسبانی کیلئے
مسیحی اور تحریک پاکستان۔ تاریخی حقائق